Artrose of reuma: wat is het verschil?

Gewrichtspijn kan verschillende oorzaken hebben. Twee veelvoorkomende aandoeningen zijn artrose en reumatische ontstekingen. Hoewel beide gewrichtspijn veroorzaken, zijn het fundamenteel verschillende aandoeningen met verschillende oorzaken, symptomen en behandelingen. In dit artikel leggen we het verschil helder uit, zodat je beter begrijpt wat er aan de hand is.

De basisverschillen in vogelvlucht

Artrose: slijtage van gewrichten

Wat is het? Artrose is een degeneratieve gewrichtsaandoening waarbij het kraakbeen in gewrichten geleidelijk afneemt. Kraakbeen werkt als een soort schokdemper tussen de botten. Als dit kraakbeen versleten raakt, wrijven botten tegen elkaar, wat pijn en stijfheid veroorzaakt.

Kernpunten:

• Meest voorkomende gewrichtsaandoening (1,5 miljoen Nederlanders)
• Vooral ouderen (> 55 jaar), maar ook jongeren mogelijk
• Mechanische oorzaak: slijtage door gebruik
• Geen systemische aandoening (alleen gewrichten aangedaan)
• Niet-ontstekingsgebonden (primair)

Reumatische aandoeningen: ontstekingen

Wat is het? "Reuma" is een verzamelnaam voor meer dan 200 aandoeningen waarbij ontstekingen in gewrichten, spieren of bindweefsel centraal staan. De bekendste is reumatoïde artritis (RA), een auto-immuunziekte waarbij het lichaam zijn eigen gewrichten aanvalt.

Kernpunten:

• Diverse aandoeningen (RA, lupus, Bechterew, etc.)
• Alle leeftijden mogelijk, ook jonge mensen
• Auto-immuun oorzaak: immuunsysteem draait door
• Systemische aandoening (kan hele lichaam beïnvloeden)
• Ontstekingsgedreven proces

Verschil 1: Oorzaak en ontstaan

Artrose: mechanische slijtage

Hoe ontstaat artrose?

Artrose ontwikkelt zich door een combinatie van factoren:

Primaire artrose (zonder duidelijke oorzaak):

• Veroudering: kraakbeen verliest veerkracht
• Genetische aanleg (erfelijkheid 50-60%)
• Hormoonveranderingen (menopauze bij vrouwen)
• Gewrichtsvorm: sommige mensen hebben gewrichten die minder goed "passen"

Secundaire artrose (door andere oorzaken):

• Overbelasting: intensieve sport, zwaar werk
• Overgewicht: extra druk op gewrichten (vooral knieën, heupen)
• Eerdere blessures: kraakbeenschade na ongeval/sport
• Gewrichtsafwijkingen: aangeboren afwijkingen
• Andere ziektes: na gewrichtsontsteking (bijv. septische artritis)

Wat gebeurt er in het gewricht?

1. Kraakbeen wordt ruw en dunner
2. Botten beginnen te wrijven
3. Lichaam probeert te herstellen: botwoekeringen (osteofyten)
4. Gewrichtsvocht wordt minder effectief
5. Pijn, stijfheid en functieverlies

Reumatische aandoeningen: auto-immuun proces

Hoe ontstaat reumatoïde artritis?

Bij RA gaat het immuunsysteem de fout in:

Uitlokkende factoren:

• Genetische aanleg (HLA-DR4 gen en anderen)
• Omgevingsfactoren:
  • Roken (belangrijkste risicofactor!)
  • Infecties (virussen als uitlokker)
  • Stress en traumatische gebeurtenissen
  • Hormonale veranderingen

Wat gebeurt er in het gewricht?

1. Immuunsysteem maakt antistoffen tegen eigen gewrichtsvlies (synovium)
2. Ontstekingscellen stromen naar gewricht
3. Synovium wordt dik en ontstoken (synovitis)
4. Ontstekingsstoffen beschadigen kraakbeen en bot
5. Pijn, zwelling, warmte en uiteindelijk gewrichtsdestructie

Verschil in proces:

• Artrose: mechanische slijtage → secundaire lichte ontsteking
• RA: primaire ontsteking → secundaire gewrichtsschade

Verschil 2: Symptomen en signalen

Symptomen van artrose

Typisch voor artrose:

Pijn:

• Begint geleidelijk, sluipend
• Erger bij beweging en aan eind van de dag
• "Startpijn": stijf bij opstaan, beter na bewegen
• Rustpijn komt later, in gevorderd stadium
• Wisselend: goede en slechte dagen

Stijfheid:

• Vooral 's ochtends, maar < 30 minuten
• Na langdurig zitten ("gelsymptoom")
• Snel over bij bewegen

Zwelling:

• Mild, hard aanvoelend (botwoekeringen)
• Geen warmte of roodheid
• Geleidelijk toenemend

Locatie:

• Meest voorkomend: knieën, heupen, handen (eindgewrichten vingers), nek, onderrug
• Asymmetrisch: vaak één kant erger
• Grote gewrichten: vooral belaste gewrichten

Andere kenmerken:

• Krakende/knarsende gewrichten (crepitaties)
• Verminderde bewegelijkheid
• Spierzwakte rond gewricht
• Gewrichtsvervorming (botknubbels)

Symptomen van reumatoïde artritis

Typisch voor RA:

Pijn:

• Vaak plotseling begin
• Erger in rust en 's nachts
• Beter bij beweging (na opstarten)
• Aanhoudend, niet wisselend per dag
• Symmetrisch: beide lichaamshelften

Stijfheid:

• 's Ochtends > 30 minuten (vaak 1-2 uur!)
• Hele dag aanwezig in actieve fase
• "Handen werken niet" gevoel

Zwelling:

• Duidelijke zwelling, zacht aanvoelend
• Warmte en roodheid mogelijk
• Gewrichten zien er "dik" uit
• Soms vocht in gewricht

Locatie:

• Meest voorkomend: kleine gewrichten vingers, polsen, tenen, enkels
• Symmetrisch: beide handen, beide voeten tegelijk
• Kleine gewrichten eerst: later grotere gewrichten
• PIP/MCP gewrichten: middelste/onderste knokkels (niet eindknokkels!)

Systemische symptomen:

• Extreme vermoeidheid (onafhankelijk van activiteit)
• Lichte koorts
• Gewichtsverlies
• Algemeen ziektegevoel
• Reumanodulen (knobbeltjes onder huid)
• Droge ogen/mond (Sjögren)

Verschil 3: Diagnose

Artrose diagnosticeren

Anamnese en onderzoek:

• Pijnpatroon: erger bij beweging
• Leeftijd meestal > 50 jaar
• Risicofactoren: overgewicht, beroep, sport
• Lichamelijk onderzoek: botuitsteeksels voelbaar, beperkte beweging

Beeldvorming:

• Röntgenfoto: gouden standaard voor artrose
  • Vernauwde gewrichtsspleet
  • Botwoekeringen (osteofyten)
  • Verdichting bot (sclerose)
  • Cysten in bot
• MRI/CT: meestal niet nodig, tenzij onduidelijkheid

Bloedonderzoek:

• Meestal normaal
• Ontstekingswaarden (BSE, CRP) normaal of licht verhoogd
• Geen specifieke markers voor artrose
• Doel: andere oorzaken uitsluiten

Gewrichtsvloeistofonderzoek:

• Bij onduidelijke zwelling
• Artrose: helder vocht, weinig ontstekingscellen
• Uitsluiten andere oorzaken (jicht, infectie)

Reumatoïde artritis diagnosticeren

Anamnese en onderzoek:

• Pijnpatroon: ochtendstijfheid > 30 min
• Leeftijd: alle leeftijden (piek 40-60 jaar)
• Symmetrische gewrichtsklachten
• Systemische symptomen
• Lichamelijk onderzoek: warme, gezwollen gewrichten

Bloedonderzoek (cruciaal!):

• Reumafactor (RF): positief bij 70% RA-patiënten
• Anti-CCP antistoffen: zeer specifiek voor RA (95%)
• BSE/CRP: verhoogd (ontsteking)
• Bloedarmoede: vaak aanwezig
• ANA: soms positief (andere auto-immuunziekte?)

Beeldvorming:

• Röntgenfoto: vroege RA vaak nog normaal
  • Later: erosies (botdefecten)
  • Gewrichtsspleetvernauwing
• Echografie: zeer gevoelig voor vroege ontsteking
  • Synovitis (ontstoken gewrichtsvlies)
  • Doorbloedingsmeting: verhoogde doorbloeding zichtbaar
• MRI: bij onduidelijkheid
  • Botvliesontstekingen
  • Vroege erosies detecteren

ACR/EULAR criteria: Puntensysteem voor RA-diagnose (≥6 punten = RA):

• Gewrichten (1-5 punten)
• Serologie/bloedwaarden (0-3 punten)
• Acute fase reactanten (0-1 punt)
• Duur symptomen ≥6 weken (1 punt)

Verschil 4: Behandeling

Behandeling artrose

Artrose is niet te genezen, maar symptomen zijn goed te behandelen:

Conservatieve behandeling (eerste keus):

1. Leefstijlaanpassingen:

• Gewichtsverlies: 5kg minder = 20% minder kniepijn!
• Bewegen: laagbelastend (zwemmen, fietsen, wandelen)
• Spierkracht: oefeningen voor stabiliteit
• Gewrichtsbescherming: hulpmiddelen, ergonomie

2. Medicatie:

• Paracetamol: eerste keus pijnbestrijding
• NSAID's: bij onvoldoende effect paracetamol
  • Ibuprofen, naproxen, diclofenac
  • Let op: maag/hart bijwerkingen
• Capsaïcinecrème: lokale pijnstilling
• Opiaten: alleen bij ernstige pijn, korte termijn

3. Injecties:

• Corticosteroïden: bij pijnlijke opvlamming
  • Effect 6-12 weken
  • Max 3-4x per jaar per gewricht
• Hyaluronzuur: mogelijk effect bij lichte knie-artrose
  • Omstreden effectiviteit
  • Niet vergoed

4. Fysio-/ergotherapie:

• Oefenprogramma op maat
• Hulpmiddelen advisering
• Gewrichtsbeschermende technieken

Chirurgische opties (bij ernstige artrose):

• Artroscopie: opruimen kapot kraakbeen (beperkt effect)
• Osteotomie: bot verzagen voor betere uitlijning
• Gewrichtsprothese: knie, heup (goede resultaten!)
• Gewrichtsfusie: bij kleine gewrichten (enkel, pols)

Geen/beperkt effect:

• Glucosamine/chondroïtine: niet bewezen effectief
• Acupunctuur: tijdelijk effect mogelijk
• Magnetische therapie: geen bewijs

Behandeling reumatoïde artritis

RA vereist agressieve behandeling om gewrichtsschade te voorkomen:

Medicamenteuze behandeling (basis):

1. DMARD's (ziekteremmers):

• Methotrexaat (MTX): eerste keus

  • Start 15mg/week, opbouwen tot 25mg
  • Tabletten of injecties
  • • Foliumzuur (bijwerkingen verminderen)
  • Effect na 6-12 weken
  • Bloedcontroles nodig

• Andere DMARD's:

  • Sulfasalazine (bij milde RA)
  • Hydroxychloroquine (Plaquenil)
  • Leflunomide (MTX-alternatief)
  • Combinatietherapie vaak effectiever

2. Biologicals (bij onvoldoende effect DMARD's):

• TNF-remmers: adalimumab, etanercept, infliximab
• IL-6 remmers: tocilizumab
• B-cel depletie: rituximab
• T-cel modulatie: abatacept

3. JAK-remmers:

• Baricitinib, tofacitinib, upadacitinib
• Tablet (geen injectie!)
• Snelle werking

4. Ontstekingsremmers (tijdelijk):

• Prednison: snelle symptoomverlichting
  • Lage dosis (5-10mg) eerste 3 maanden
  • Overbruggen tot DMARD werkt
  • Zo kort mogelijk gebruiken
• NSAID's: pijnstilling en ontstekingsremming

Behandeling-naar-Doel strategie:

1. Doel: remissie binnen 6 maanden
2. Elke 3 maanden evalueren
3. Niet op doel? Intensiveren!
4. Bij remissie: voorzichtig afbouwen

Niet-medicamenteus:

• Fysiotherapie: behoud mobiliteit
• Ergotherapie: hulpmiddelen, energiebesparing
• Voeding: ontstekingsremmend dieet
• Stoppen met roken: essentieel!

Chirurgie (bij gevorderde schade):

• Synovectomie: verwijderen ontstoken vlies
• Gewrichtsprothese: knie, heup, schouder
• Correctie-operaties: bij vervormingen

Verschil 5: Prognose en verloop

Verloop artrose

Geleidelijke progressie:

• Langzaam verloop over jaren tot decennia
• Wisselend: periodes met meer/minder klachten
• Niet te voorspellen hoe snel progressie
• Stabilisatie mogelijk na jaren
• Geen spontaan herstel

Prognostische factoren:

Slechtere prognose:

• Overgewicht (BMI > 30)
• Zware belasting gewricht (werk, sport)
• Ernstige afwijkingen op röntgenfoto
• Meerdere gewrichten aangedaan
• Positieve familieanamnese

Betere prognose:

• Normale gewicht
• Goede spierkracht
• Actieve leefstijl (matig)
• Vroege aanpassingen leefstijl

Impact:

• Kwaliteit van leven kan goed blijven
• Aanpassingen nodig naarmate progressie
• Bij ernstige artrose: prothese vaak zeer effectief
• Levensverwachting normaal

Verloop reumatoïde artritis

Met behandeling sterk verbeterd:

Vroeger (voor 2000):

• 50% arbeidsongeschikt binnen 10 jaar
• Ernstige gewrichtsschade regel
• Veel complicaties
• Kortere levensverwachting (8-10 jaar)

Nu (met moderne behandeling):

• 70-80% bereikt remissie
• Gewrichtsschade vaak voorkomen
• Goede kwaliteit van leven
• Bijna normale levensverwachting

Prognostische factoren:

Slechtere prognose:

• Hoge anti-CCP waarden
• Roken (blijven roken!)
• Veel gewrichten bij start
• Hoge ontstekingswaarden
• Late start behandeling

Betere prognose:

• Vroege diagnose en behandeling (< 3 maanden!)
• Goede therapietrouw
• Stoppen met roken
• Lage/negatieve anti-CCP
• Bereiken remissie binnen 6 maanden

Complicaties voorkomen:

• Hart- en vaatziekten: extra risico bij RA
• Osteoporose: botbreuken voorkomen
• Infecties: alert bij biologicals
• Longfibrose: bij methotrexaat

Kunnen ze samen voorkomen?

Ja, dat kan! Vooral bij ouderen:

Artrose na RA

• Secundaire artrose door gewrichtsschade
• Jaren van ontsteking → kraakbeenschade
• Pijnpatroon verandert: meer mechanische pijn
• Behandeling: combinatie DMARD's + artrose-aanpak

RA bij bestaande artrose

• Mogelijk, toevallig samen
• RA-symptomen (ochtendstijfheid, zwelling) opvallend anders
• Bloedonderzoek maakt onderscheid
• Behandeling: focus op RA (urgenter!)

Erosieve artrose

• Bijzondere vorm van artrose
• Lijkt op RA: ontstekingen, erosies op röntgen
• Meestal eindgewrichten vingers (niet bij RA!)
• Bloedwaarden negatief (geen RA)
• Behandeling: als artrose

Praktische tips: hoe herken je het verschil?

Controlelijst: Is het artrose of RA?

Denk aan ARTROSE bij:

• ✓ Leeftijd > 50 jaar
• ✓ Geleidelijk begin klachten
• ✓ Pijn bij/na bewegen
• ✓ Ochtendstijfheid < 30 minuten
• ✓ Grote gewrichten (knie, heup) of eindgewrichten vingers
• ✓ Asymmetrisch (één kant)
• ✓ Botuitsteeksels voelbaar
• ✓ Normale bloedwaarden
• ✓ Geen systemische symptomen

Denk aan RA bij:

• ✓ Alle leeftijden (ook < 50)
• ✓ Soms plotseling begin
• ✓ Pijn in rust, 's nachts
• ✓ Ochtendstijfheid > 30 minuten (vaak uren!)
• ✓ Kleine gewrichten (vingers, polsen, voeten)
• ✓ Symmetrisch (beide kanten)
• ✓ Zachte zwelling, warmte
• ✓ Verhoogde bloedwaarden (RF, anti-CCP, BSE/CRP)
• ✓ Vermoeidheid, algemeen ziektegevoel

Wanneer naar de dokter?

Ga naar huisarts bij:

• Gewrichtspijn > 6 weken
• Ochtendstijfheid > 30 minuten
• Zwelling meerdere gewrichten
• Onverklaarde vermoeidheid met gewrichtspijn
• Pijn in jonge leeftijd (< 45 jaar)
• Snelle achteruitgang

Urgente doorverwijzing naar reumatoloog bij:

• Verdenking RA (snelle diagnose essentieel!)
• Meerdere gezwollen, warme gewrichten
• Hoge ontstekingswaarden in bloed
• Jonge leeftijd met ernstige klachten

Veelgestelde vragen

Kan artrose overgaan in reumatoïde artritis? Nee, het zijn twee verschillende aandoeningen. Ze kunnen wel naast elkaar bestaan, maar artrose verandert niet in RA.

Is artrose ook een vorm van reuma? Artrose wordt soms "gewrichtsreuma" genoemd, maar is geen ontstekingsreuma zoals RA. Het is een slijtage-aandoening.

Welke is erger: artrose of RA? Beide kunnen ernstig invaliderend zijn. RA is urgenter (snel behandelen!), maar moderne therapie geeft goede resultaten. Artrose is chronischer progressief maar vaak goed beheersbaar.

Kan voeding helpen bij beide? Bij RA: ontstekingsremmend dieet (mediterraan) heeft bewezen effect. Bij artrose: gewichtsverlies helpt, specifieke voeding beperkt effect.

Zijn de behandelingen hetzelfde? Nee, fundamenteel verschillend:

• Artrose: pijnstilling, gewichtsreductie, eventueel prothese
• RA: immuunremmende medicatie (DMARD's, biologicals)

Conclusie

Hoewel artrose en reumatoïde artritis beide gewrichtspijn veroorzaken, zijn het fundamenteel verschillende aandoeningen:

Artrose:

• Slijtage-aandoening
• Ouderen > 50 jaar
• Mechanische oorzaak
• Geleidelijk verloop
• Alleen gewrichten
• Behandeling: symptomatisch

Reumatoïde artritis:

• Auto-immuunziekte
• Alle leeftijden
• Ontstekingsoorzaak
• Kan snel progressief zijn
• Systemische aandoening
• Behandeling: ziekteremmend

Belangrijkste boodschappen:

1. Herken de verschillen: vooral ochtendstijfheid en bloedwaarden onderscheidend
2. Bij verdenking RA: spoed naar reumatoloog (vroege behandeling essentieel!)
3. Artrose: leefstijlaanpassingen eerste stap
4. Beide aandoeningen: goed leven is mogelijk met juiste aanpak

Twijfel je welke aandoening je hebt? Laat je doorverwijzen naar een reumatoloog voor de juiste diagnose. Gebruik onze website om een specialist in jouw buurt te vinden!

Disclaimer: Dit artikel is voor informatieve doeleinden. Raadpleeg altijd een arts voor een persoonlijke diagnose en behandeladvies.