Jicht: symptomen, oorzaken en behandeling

Jicht is een vorm van artritis die wordt veroorzaakt door urinezuurkristallen in de gewrichten. De pijn kan verschrikkelijk zijn – vaak wordt een jichtaanval omschreven als "alsof je grote teen in brand staat". Maar wat is jicht precies, waarom krijg je het en belangrijker nog: hoe kun je het behandelen en voorkomen? In deze uitgebreide gids krijg je alle antwoorden.

Wat is jicht?

Definitie en mechanisme

Jicht (artritis urica):

• Ontsteking van gewrichten door urinezuurkristallen
• Vorm van inflammatoire artritis
• Acute aanvallen met extreme pijn, roodheid en zwelling
• Meestal in grote teen, maar ook enkels, knieën, polsen, vingers

Hoe ontstaat jicht?

Stap 1: Urinezuur ophoping

• Urinezuur = afbraakproduct van purines (stoffen in voeding en lichaamscellen)
• Normaal: urinezuur lost op in bloed → nieren filteren → uitplassen
• Bij jicht: te veel urinezuur in bloed (hyperurikemie)

Stap 2: Kristalvorming

• Hoog urinezuurgehalte → kristallen vormen zich
• Kristallen hechten zich aan gewrichtsweefsels
• Scherpe, naaldvormige kristallen

Stap 3: Ontstekingsreactie

• Immuunsysteem herkent kristallen als vijand
• Witte bloedcellen vallen kristallen aan
• Heftige ontstekingsreactie = jichtaanval

Belangrijke getallen:

• Normaal urinezuur: < 360 µmol/L (6 mg/dL)
• Risico op jicht: > 420 µmol/L (7 mg/dL)
• Doel bij behandeling: < 360 µmol/L, idealiter < 300 µmol/L

Prevalentie: wie krijgt jicht?

Cijfers Nederland/België:

• 1-2% van bevolking heeft jicht
• Mannen: 4x vaker dan vrouwen (voor menopauze)
• Na menopauze: risico vrouwen stijgt (oestrogeen beschermt)
• Piek leeftijd mannen: 40-50 jaar
• Piek leeftijd vrouwen: 60-70 jaar
• Stijgende trend: overgewicht en westerse leefstijl

Erfelijkheid:

• 20% heeft familielid met jicht
• Bepaalde genen verhogen risico
• Aanleg ≠ zekerheid (leefstijl beïnvloedbaar!)

Symptomen van jicht

Acute jichtaanval (klassieke symptomen)

Plots begin (vaak 's nachts):

• Wakker worden met extreme pijn
• Binnen uren maximale pijn
• Geen waarschuwing vooraf

Kenmerken aanval:

Pijn:

• Hevigheid: 8-10/10, vaak ergste pijn ooit ervaren
• Type: kloppend, brandend, scherp
• Aanraking: lichte aanraking ondraaglijk (zelfs laken op teen!)
• Beweging: kan niet lopen of schoenen aan

Zichtbare tekenen:

• Roodheid: fel rood, glanzend
• Zwelling: gewricht opgezwollen als ballon
• Warmte: gewricht voelt heet aan
• Spanning: huid strak gespannen

Meest aangetaste gewrichten:

• Grote teen (50-70%): podagra (klassieke jicht)
• Enkel: tweede meest voorkomend
• Knie: vooral bij oudere patiënten
• Pols en vingers: minder vaak
• Elleboog: zeldzaam

Duur en verloop:

• Piek pijn: eerste 12-24 uur
• Geleidelijke afname: 3-10 dagen
• Volledig herstel: 1-2 weken (zonder behandeling)
• Tussenliggende periode: geen klachten

Begeleidende symptomen:

• Koorts (38-39°C)
• Algemeen ziek gevoel
• Vermoeidheid
• Verminderde eetlust

Chronische jicht (lange termijn)

Na herhaalde aanvallen:

Tophi (jichtknobbels):

• Ophoping van urinezuurkristallen onder huid
• Harde, witte/gelige bulten
• Locaties: oren, ellebogen, vingers, grote teen, Achillespees
• Meestal pijnloos (tenzij geïnfecteerd)
• Kunnen doorbreken (wit poederachtig vocht)
• Teken van langdurig te hoog urinezuur

Permanente gewrichtsschade:

• Kraakbeen afbraak
• Botbeschadiging
• Vervorming gewrichten
• Chronische pijn
• Bewegingsbeperking

Nierschade:

• Nierstenen (10-25% jichtpatiënten)
• Verminderde nierfunctie
• In ernstige gevallen: nierfalen

Oorzaken en risicofactoren

Waarom stijgt urinezuur?

Twee mechanismen:

1. Overproductie urinezuur:

• Te veel purine-rijke voeding
• Verhoogde celafbraak (obesitas, kanker)
• Genetische aanleg (sneller purine afbraak)
• Alcoholgebruik (vooral bier)

2. Verminderde uitscheiding:

• Verminderde nierfunctie (belangrijkste oorzaak!)
• Medicijnen (diuretica, lage dosis aspirine)
• Dehydratie
• Genetische factoren

Voeding en leefstijl

Purine-rijke voeding (verhoogt risico):

Zeer hoog:

• Orgaanvlees (lever, nieren, zwezerik)
• Wild (hert, fazant)
• Sommige vissoorten (ansjovis, haring, makreel, sardines)
• Schaaldieren (kreeft, garnalen, mosselen)

Matig hoog:

• Rood vlees (rund, varken, lam)
• Gevogelte (kip, kalkoen)
• Vette vis (zalm, tonijn)
• Sommige groenten (asperges, spinazie, champignons)
  • Let op: groente-purines verhogen jichtrisico NIET!

Alcohol:

• Bier: zeer hoog risico (purines + verminderde uitscheiding)
• Sterke drank: verhoogt risico matig
• Wijn: laag risico (1-2 glazen/dag OK)

Frisdrank en suiker:

• Frisdrank met fructose: sterk verhoogd risico
• Vruchtensappen: matig verhoogd risico
• Honing, agavesiroop: ook fructose!

Dehydratie:

• Te weinig drinken → geconcentreerd urinezuur
• Zomer/warmte: extra risico
• Minimaal 2 liter water per dag

Medische aandoeningen

Stofwisselingsziekten:

• Metabool syndroom: obesitas + hoge bloeddruk + diabetes + hoog cholesterol
• Diabetes type 2: insulineresistentie verhoogt urinezuur
• Obesitas: vetcellen produceren ontstekingsstoffen
• Hoog cholesterol/triglyceriden: vaak samen met hoog urinezuur

Nierfunctiestoornissen:

• Verminderde nierfunctie = slechtere urinezuur uitscheiding
• Nierziekte en jicht versterken elkaar (vicieuze cirkel)

Bloedziekten:

• Leukemie, lymfoom (verhoogde celafbraak)
• Psoriasis (verhoogde celvernieuwing)

Hart- en vaatziekten:

• Hartfalen: verminderde doorbloeding nieren
• Hoge bloeddruk: zowel oorzaak als gevolg

Medicatie

Veelvoorkomende medicijnen die jicht kunnen veroorzaken:

Diuretica (plasmiddelen):

• Thiazide diuretica (meest voorkomend)
• Lisdiuretica (furosemide)
• Gebruikt bij hoge bloeddruk en hartfalen
• Verhogen urinezuur met 10-20%

Lage dosis aspirine:

• < 100 mg/dag (cardioaspirine)
• Remt urinezuur uitscheiding

Immunosuppressiva:

• Ciclosporine (na transplantatie)
• Tacrolimus

Andere:

• Levodopa (Parkinson)
• Niacine (cholesterol)
• Tuberculostatica (pyrazinamide)

Belangrijk: Stop NOOIT zelf medicatie! Bespreek alternatieven met arts.

Andere risicofactoren

Geslacht en leeftijd:

• Mannen: hoger risico (testosteron verhoogt urinezuur)
• Vrouwen: oestrogeen beschermt (tot menopauze)
• Leeftijd: risico stijgt met de jaren

Genetica:

• 20% heeft familiegeschiedenis
• Bepaalde genen beïnvloeden urinezuur transport in nieren
• Etnische verschillen (Maori's, Pacific eilanders hoger risico)

Trauma/operatie:

• Chirurgie kan aanval uitlokken
• Blessure aan gewricht
• Stress op lichaam

Snelle gewichtsverandering:

• Snel afvallen: verhoogde celafbraak → meer urinezuur
• Crashdiëten gevaarlijk!
• Geleidelijk afvallen (0,5-1 kg/week) veilig

Diagnose

Klinische diagnose

Arts onderzoekt:

• Symptomen (plots, extreme pijn, roodheid, zwelling)
• Aangetast gewricht (grote teen = zeer verdacht)
• Medische geschiedenis (eerdere aanvallen, risicofactoren)
• Familiegeschiedenis
• Medicatie en leefstijl

Bloedonderzoek

Urinezuur in bloed:

• Tijdens aanval: kan normaal zijn! (kristallen in gewricht)
• Tussen aanvallen: meestal verhoogd (> 360-420 µmol/L)
• Eenmalige meting niet doorslaggevend
• Herhaling nodig

Ontstekingswaarden:

• CRP en BSE verhoogd tijdens aanval
• Bevestigt ontsteking (niet specifiek voor jicht)

Nierfunctie:

• Kreatinine (nierfunctie check)
• eGFR (geschatte filtratiesnelheid)
• Belangrijk voor medicatiekeuze

Gewrichtsvloeistof punctie (gouden standaard)

Procedure:

• Naald in ontstoken gewricht
• Vloeistof afnemen
• Microscopisch onderzoek

Resultaat:

• Positief: naaldvormige urinezuurkristallen zichtbaar
• Negatief: geen kristallen (andere diagnose)
• 100% zekerheid bij vinden kristallen

Wanneer nodig:

• Twijfel over diagnose
• Eerste aanval (bevestiging)
• Vermoeden septische artritis (infectie)

Beeldvorming

Röntgenfoto:

• Eerste aanval: meestal normaal
• Chronische jicht: gewrichtsschade, tophi zichtbaar
• Niet voor acute diagnose

Echografie:

• Kan urinezuurkristallen tonen (dubbele contour teken)
• Tophi detecteren
• Steeds vaker gebruikt

CT of DECT (Dual Energy CT):

• Specifieke techniek voor urinezuurkristallen
• Zeer nauwkeurig
• Nog niet standaard (duur, straling)

Behandeling

1. Acute jichtaanval behandelen

Doel: pijn en ontsteking zo snel mogelijk verminderen

Eerste keuze medicatie:

NSAID's (ontstekingsremmers):

• Middelen: naproxen, diclofenac, indometacine
• Dosering: hoge dosis korte periode (3-7 dagen)
• Werking: binnen 12-24 uur verbetering
• Voordeel: effectief, snel
• Nadeel: maagklachten, niet bij nierfunctiestoornissen
• Bescherming: combineer met maagbeschermer (omeprazol)

Colchicine:

• Oud middel (eeuwenoud, uit herfsttijloos plant)
• Dosering: lage dosis (3x 0,5 mg eerste dag, dan 2x daags)
• Werking: blokkeert ontstekingsreactie op kristallen
• Voordeel: specifiek voor jicht, effectief
• Nadeel: diarree (vaak!), buikpijn, misselijkheid
• Tijdstip: werkt best binnen 12-24 uur na start aanval

Prednison (corticosteroïden):

• Wanneer: NSAID's en colchicine niet mogelijk (nierproblemen, maag)
• Dosering: 30-40 mg/dag, 5-7 dagen afbouwen
• Werking: krachtig ontstekingsremmend
• Voordeel: zeer effectief, snel
• Nadeel: bijwerkingen bij langdurig gebruik, bloedsuiker stijgt

Gewrichtsinjectie:

• Corticosteroïden direct in gewricht
• Bij enkelgewricht aanval
• Zeer effectieve, snelle werking
• Vermijdt systemische bijwerkingen

Wat NIET doen tijdens aanval:

• NIET starten met urinezuurverlagende medicatie (verergert aanval!)
• NIET stoppen met bestaande urinezuurverlagers (schommeling = slecht)

Thuismaatregelen:

• Rust: gewricht ontlasten
• IJspak: 15-20 min, meerdere keren per dag (niet rechtstreeks op huid)
• Gewricht hoog leggen
• Ruime schoen of geen schoen
• Veel drinken (2-3 liter water/dag)

2. Urinezuurverlagende behandeling (preventie)

Wanneer starten:

• Na 2 of meer jichtaanvallen per jaar
• Bij tophi (jichtknobbels)
• Bij nierstenen
• Bij chronische jicht met gewrichtsschade
• Soms al na eerste aanval (bij jonge leeftijd, zeer hoog urinezuur)

NIET starten tijdens acute aanval!

• Wacht 2-4 weken na aanval
• Start met colchicine bescherming (3-6 maanden)

Allopurinol (eerste keuze):

• Werking: remt urinezuurproductie (blokkeert xanthine-oxidase)
• Start: laag (100 mg/dag), langzaam opbouwen
• Doel: urinezuur < 300-360 µmol/L
• Onderhoud: vaak 300-600 mg/dag (individueel)
• Voordelen: goedkoop, effectief, langdurige ervaring
• Bijwerkingen: huiduitslag (zeldzaam maar serieus), maagklachten
• Controle: maandelijks urinezuur meten bij opbouwen

Febuxostat (tweede keuze):

• Werking: ook xanthine-oxidase remmer (sterker dan allopurinol)
• Dosering: 80-120 mg/dag
• Wanneer: allopurinol niet verdragen of onvoldoende effectief
• Voordeel: bij nierfunctiestoornissen vaak beter bruikbaar
• Nadeel: duurder, mogelijk verhoogd cardiovasculair risico (overleg arts!)

Probenecid (uricosurica):

• Werking: verhoogt urinezuur uitscheiding via nieren
• Wanneer: allopurinol/febuxostat niet mogelijk
• Voorwaarde: goede nierfunctie (anders niet effectief)
• Nadeel: verhoogd risico nierstenen

Pegloticase (biologisch):

• Werking: breekt urinezuur af (enzymtherapie)
• Toediening: infuus elke 2 weken
• Wanneer: ernstige chronische jicht, falen andere middelen
• Voordeel: zeer effectief, snel resultaat
• Nadeel: zeer duur, infuusreacties, alleen in gespecialiseerde centra

Combinatietherapie:

• Allopurinol + probenecid bij hardnekkige gevallen
• Onder strikte begeleiding reumatoloog

Belangrijk:

• Levenslange behandeling (geen "kuur")
• Nooit zelf stoppen (nieuwe aanvallen gegarandeerd!)
• Jaarlijkse controle urinezuur en nierfunctie
• Bij goed ingesteld: aanvallen verdwijnen volledig

3. Leefstijlaanpassingen

Voeding:

Beperk:

• Rood vlees (max 1-2x per week)
• Orgaanvlees (volledig vermijden)
• Schaaldieren (af en toe OK)
• Alcohol (vooral bier vermijden)
• Frisdrank met fructose (volledig vermijden!)

Eet meer:

• Kersen: bewezen effect (verlagen urinezuur 15-25%)
• Vitamine C: 500-1000 mg/dag (citrusvruchten, kiwi, paprika)
• Koffie: 3-4 koppen/dag verlaagt risico (!)
• Magere zuivel: beschermend effect
• Groenten: ook purine-rijke (geen verhoogd risico bij groente!)

Drinken:

• Minimaal 2 liter water per dag
• Extra bij warmte/sport
• Koffie en thee tellen mee

Gewicht:

• Afvallen bij overgewicht (elke kg telt!)
• Geleidelijk (0,5-1 kg per week max)
• Target: BMI < 25

Beweging:

• Regelmatig bewegen verlaagt urinezuur
• Vermijd uitdroging tijdens sport
• Zie artikel "Sporten met reuma"

Preventie van aanvallen

Uitlokkende factoren vermijden

Voeding die aanvallen uitlokt:

• Grote maaltijd rood vlees
• Alcoholexces (vooral bier)
• Uitdroging (te weinig drinken)
• Crashdieet (snel afvallen)

Medische uitlokkende factoren:

• Start diuretica (overleg arts)
• Dehydratie (diarree, braken, koorts)
• Operatie/trauma

Leefstijl uitlokkende factoren:

• Overmatig alcohol
• Stress
• Reizen (uitdroging vliegtuig)

Medicamenteuze preventie

Bij frequente aanvallen (ondanks urinezuurverlager):

Colchicine profylaxe:

• Lage dosis (0,5-1 mg/dag)
• Eerste 3-6 maanden bij starten urinezuurverlager
• Bij chronische jicht soms langer
• Vermindert aanvallen met 50-80%

NSAID's:

• Niet voor langdurige preventie (bijwerkingen)
• Alleen korte kuren bij dreigende aanval

Monitoring

Regelmatige controle:

• Urinezuur: 2-4x per jaar (doel < 300-360 µmol/L)
• Nierfunctie: jaarlijks (kreatinine, eGFR)
• Leverfunctie: bij allopurinol/febuxostat jaarlijks
• Bloeddruk en gewicht: elke controle

Signalen voor aanpassing:

• Nieuwe aanvallen ondanks behandeling
• Urinezuur niet op doel
• Bijwerkingen medicatie
• Verandering nierfunctie

Complicaties bij onbehandelde jicht

Korte termijn

Terugkerende aanvallen:

• Zonder behandeling: steeds frequenter
• Interval tussen aanvallen wordt korter
• Meerdere gewrichten tegelijk
• Ernstiger en langer durend

Lange termijn

Chronische gewrichtsschade:

• Kraakbeen afbraak
• Botdestructie (erosies)
• Gewrichtsvervorming
• Permanente bewegingsbeperking
• Chronische pijn

Tophi:

• Grote jichtknobbels
• Doorbraken en infecties
• Druk op zenuwen
• Cosmetisch probleem

Nierschade:

• Nierstenen (pijnlijk!)
• Chronische nierziekte
• Nierfalen (dialyse nodig)

Cardiovasculaire complicaties:

• Verhoogd risico hartinfarct (2x)
• Verhoogd risico beroerte
• Versnelde atherosclerose

Kwaliteit van leven:

• Chronische pijn
• Arbeidsongeschiktheid
• Sociale isolatie
• Depressie

Goed nieuws: Met behandeling is dit allemaal te voorkomen!

Veelgestelde vragen

Is jicht te genezen? Nee, maar wel perfect te beheersen! Met medicatie en leefstijlaanpassing kan urinezuur zo laag blijven dat je nooit meer aanvallen hebt. Wel levenslange behandeling nodig.

Moet ik helemaal stoppen met vlees en alcohol? Nee, matig is OK. Beperk rood vlees tot 1-2x per week kleine portie. Alcohol: vermijd bier, wijn matig (1-2 glazen) kan. Bij goed ingestelde medicatie is meer flexibiliteit mogelijk.

Kan ik tijdens een aanval naar de huisarts? Ja, zeker! Vroege behandeling (binnen 24 uur) werkt het best. Bij eerste aanval: altijd arts. Bij bekende jicht met noodmedicatie thuis: kan zelf behandelen, anders arts.

Waarom mag ik geen urinezuurverlager starten tijdens aanval? Snelle daling urinezuur tijdens aanval kan deze verergeren of verlengen. Kristallen worden "losgemaakt" wat extra ontsteking geeft. Wacht 2-4 weken na aanval.

Hoelang moet ik medicatie slikken? Levenslang. Stoppen = urinezuur stijgt weer = nieuwe aanvallen gegarandeerd. Zie het als medicatie voor hoge bloeddruk of cholesterol.

Kan jicht vanzelf overgaan? Nee. Zonder behandeling wordt het alleen maar erger: frequentere aanvallen, meer gewrichten, uiteindelijk chronische schade.

Werken kersen echt? Ja! Studies tonen 35-45% minder aanvallen bij dagelijkse kersen (250g vers of 2 eetlepels sap). Niet als vervanging voor medicatie, maar goede aanvulling.

Is jicht erfelijk? Deels. 20% heeft familielid met jicht. Genen bepalen aanleg, maar leefstijl bepaalt of je het daadwerkelijk krijgt. Ook zonder familie geschiedenis mogelijk.

Kan ik blijven werken met jicht? Ja! Met goede behandeling hebben meeste mensen geen beperkingen. Tijdens acute aanval: ziekteverlof (kan niet lopen). Tussen aanvallen met goede medicatie: volledig normaal functioneren.

Conclusie

Jicht is een pijnlijke maar goed behandelbare aandoening. Met de juiste combinatie van medicatie en leefstijlaanpassingen kun je aanvallen volledig voorkomen en gewrichtsschade vermijden. De sleutel is vroege diagnose, consequente behandeling en goede begeleiding.

Belangrijkste punten:

1. Herkenning: plotse extreme pijn grote teen, roodheid, zwelling
2. Oorzaak: te hoog urinezuur → kristallen in gewricht
3. Risicofactoren: voeding (vlees, alcohol, frisdrank), overgewicht, medicatie, nierfunctie
4. Acute behandeling: NSAID's, colchicine of prednison (snel starten!)
5. Preventie: urinezuurverlagende medicatie (allopurinol) levenslang
6. Leefstijl: minder vlees, geen bier, veel water, kersen, afvallen
7. Doel: urinezuur < 300-360 µmol/L = geen aanvallen meer
8. Prognose: met behandeling volledig normaal leven mogelijk!

Actie bij verdenking jicht:

• Huisarts raadplegen (bij voorkeur binnen 24 uur)
• Bloedonderzoek urinezuur
• Start acute behandeling
• Na 2+ aanvallen: urinezuurverlager overwegen
• Reumatoloog bij twijfel of gecompliceerde jicht

Jicht hoeft je leven niet te beheersen. Met de juiste aanpak beheers jij de jicht!

Disclaimer: Dit artikel is voor algemene informatie over jicht. Bij verdenking op jicht of acute aanval: raadpleeg altijd een arts. Elk geval is uniek en behandeling moet persoonlijk afgestemd worden.